Veelgestelde vragen

Het SCAN programma voert onderzoek uit in de Nederlandse ondergrond om in beeld te brengen waar we de beste kansen hebben om aardwarmte te benutten. SCAN kijkt met name naar gebieden waar nog relatief weinig ondergrond informatie beschikbaar is. SCAN wordt uitgevoerd met een subsidie van het ministerie van Klimaat en Groene Groei (voorheen Economische Zaken en Klimaat) door EBN in samenwerking met TNO.

In de ondergrond is water aanwezig in (doorlatende) gesteentelagen. Met iedere kilometer die je in Nederland de diepte in gaat, stijgt de temperatuur ongeveer 30 ̊C. Op twee tot drie kilometer diepte vinden we dus water van wel 60 tot 90 ̊C.

Dit water kan worden opgepomp de warmte kan eruit worden gehaald voor het verwarmen van biijvoorbeeld huizen, gebouwen en kassen. Het afgekoelde water gaat terug de ondergrond in waar het van nature weer opwarmt.

Aardwarmte kan een grote rol hebben in de energietransitie. De ondergrond moet hier echter geschikt voor zijn. In delen van Nederland is veel kennis van de ondergrond. Er zijn echter ook gebieden waar nog maar weinig gegevens beschikbaar zijn. Zonder deze kennis is het moeilijk om te investeren in een aardwarmteproject.

Binnen het SCAN-programma worden gegevens verzameld die nodig zijn om met meer nauwkeurigheid in te schatten waar de ondergrond in Nederland geschikt is voor aardwarmtewinning. Door het beschikbaar stellen van data kan het opstarten van projecten worden versneld.

SCAN bestaat uit de volgende onderdelen:

• Het verzamelen van informatie uit nieuw seismisch veld-onderzoek
• Het herbewerken van bestaande seismische data met nieuwe technieken
• Het verwerven van nieuwe data van de ondergrond door onderzoeksboringen

Aardwarmte wordt in Nederland sinds 2006 toegepast, voornamelijk in de tuinbouwsector waar de warmte wordt gebruikt voor het verwarmen van de kassen.

Voor de boring zal een terrein worden aangelegd waarop een boortoren wordt opgebouwd. Gedurende de boring zullen metingen en testen worden uitgevoerd. De locatie zal niet dienen voor de productie van aardwarmte. Na afloop wordt het terrein weer in zijn originele staat teruggebracht.  Ga voor meer informatie naar de pagina SCAN-boringen. Daar vindt u ook twee video’s, een animatievideo en een timelapse video van de boring in Ouder-Amstel.

Bekijk de timelapse video van de locatie in Amstelland waar eind 2023 een onderzoeksboring plaatsvond.

Er is geen verschil tussen ‘geothermie’ en ‘aardwarmte’. Geothermie is de wetenschappelijke benaming voor aardwarmte.

Seismisch onderzoek geeft een goed beeld van de aanwezigheid, het verloop en de diepte van mogelijk interessante lagen voor de winning van aardwarmte. Om ook iets te kunnen zeggen over de doorlatendheid en temperatuur, en daarmee de hoeveelheid warmte die de ondergrond kan leveren, zijn ook boringen nodig.

De boring veroorzaakt (beperkt) geluid. Door het plaatsen van een geluidsscherm en aanpassingen aan bepaalde apparatuur (denk bijvoorbeeld aan akoestische demping) kan het geluid voor een groot deel worden weggenomen. Er zijn wettelijke normen voor de maximaal toegestane geluidsniveaus waaraan voldaan zal worden. Het geluid bij de gevel van een woning mag niet meer zijn dan 50 dB(A), wat overeenkomt met het aanslaan van een koelkast. Dit is de minimale eis voor woningen die binnen een afstand van 300 meter van de boortoren staan.

EBN heeft de verplichting om ononderbroken te meten of aan de geluidsvoorwaarden wordt voldaan. De geluidsmonitoring wordt uitgevoerd door een gespecialiseerd bedrijf dat met drie microfoons de waarden in de gaten houdt en uitrekent en inzichtelijk maakt wat de waarde op de omliggende woningen is. Op de monitoring wordt toegezien door de toezichthouder, het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM). Bij overschrijding kan het SodM handhavend optreden.

Wanneer de boorwerkzaamheden zijn gestart dan kunnen deze niet worden onderbroken. Dat komt omdat ervoor moet worden gezorgd dat het boorgat openblijft om de boring en het onderzoek uit te kunnen voeren. Het boren is vanwege de eigenschappen van de diverse aardlagen een continu proces en gaat daarom overdag en ook ’s nachts door.

De werkzaamheden moeten uit veiligheidsoverwegingen worden verlicht. Hiervoor worden lampen gebruikt met afschermende armaturen. Alleen de delen op de boorlocatie die verlicht moeten worden, zijn verlicht.

Na het onderzoek worden de boortoren, alle materialen en de mobiele werkruimtes voor het personeel en voor het geologisch onderzoek weer afgebroken en afgevoerd. Dan wordt er een zogenoemde: ‘environmental plug’ geplaatst in het boorgat. Dit betekent dat de put wordt gevuld met cement en wordt afgesneden tot 3 meter onder het maaiveld. Dit zorgt ervoor dat de put veilig en netjes wordt afgesloten en afgedekt.

Daarna wordt ook de folie, die was aangebracht om de onderliggende bodem te beschermen, schoongemaakt en verwijderd. Dan kan er worden gestart met het cultuurtechnisch herstel. Dat wil zeggen dat de locatie weer gereed gemaakt wordt voor de functie die deze voorheen had. In sommige gevallen kunnen de gewassen pas weer worden ingezaaid wanneer daarvoor het juiste seizoen aanbreekt.

Er wordt zorgvuldig onderzocht welke maatregelen nodig zijn om de boring veilig en verantwoord uit te voeren. Zo wordt er onder andere een verkeersplan opgesteld om het verkeer op en rond de locatie goed te laten verlopen. Gevaren en risico’s worden vooraf in kaart gebracht en maatregelen worden genomen om mogelijke ongelukken te voorkomen. Er wordt hierbij voldaan aan de wettelijke eisen die worden gecontroleerd door het Staatstoezicht op de Mijnen.

Verkeersbewegingen zijn er vooral tijdens de aanleg en afbouw van de boorlocatie, de aan- en afvoer van de boortoren en tijdens de boring zelf. De piek vindt plaats tijdens de aan- en afvoer van de boortoren. Tijdens de boring zelf gaat het om zo’n acht à tien vrachtwagens per dag. EBN maakt een verkeersplan waarin de situatie ter plaatste wordt beoordeeld om te zien welke maatregelen noodzakelijk zijn voor een veilige uitvoering. EBN maakt onder andere gebruik van verkeersregelaars.

Eerst heeft SCAN een aantal zoekgebieden aangewezen. Binnen deze gebieden werd verder gezocht naar geschikte locaties. In elk zoekgebied worden één of meerdere inloopbijeenkomsten georganiseerd.

Voordat een locatie in een zoekgebied wordt bepaald wordt er contact gezocht met stakeholders in die gebieden. Het gaat daarbij zowel om eigenaren als omwonenden of gebruikers van het gebied. Wanneer er een locatie gekozen is organiseert SCAN een informatieavond voor omwonenden en geïnteresseerden.

Op deze website wordt van elke onderzoekslocatie de status bijgehouden. U kunt u aanmelden voor nieuwsberichten en/ of operationele updates.

Tevens sturen wij de direct omwonenden (die zich daarvoor hebben aangemeld) specifiekere updates per mail over o.a. de status van de vergunningaanvragen, het onderzoek en de planning. Voor deze specifiekere updates kunnen omwonenden zich aanmelden door een mail te sturen naar info@scanaardwarmte.nl.

De kans op schade met een grote impact is zeer klein en EBN doet er alles aan elke vorm van schade te voorkomen. Mocht er schade zijn ontstaan als gevolg van de onderzoeksboring, dan vergoedt of herstelt EBN deze.

Zo kan het voorkomen dat er schade ontstaat als gevolg van de transportbewegingen, bijvoorbeeld in de berm van de weg door een te ruim genomen bocht. Op de contactpagina vindt u het schade- en klachtenformulier.

De put wordt overal afgewerkt door een stalen buizen in het boorgat te plaatsen waarna de ruimte tussen deze buis en het boorgat opgevuld wordt met cement. Tijdens het verzamelen van de data zal de put op meerdere momenten worden getest en dan wordt ook deze permanente barrière aangebracht.

Na het boren en het verzamelen van de data zal de boorlocatie worden afgesloten en opgeruimd. De onderliggende barrières blijven in de ondergrond zitten. Er kan geen uitwisseling plaatsvinden tussen de lagen tijdens of na de onderzoeksboring.

Aardwarmtewinning koelt de aarde niet te veel af. Aardwarmte is een hernieuwbare bron omdat de aarde voortdurend nieuwe warmte maakt door natuurlijke processen. Aardwarmte, zoals dat Nederland wordt toegepast, maakt gebruik van (ten minste) twee putten die onder de grond met elkaar in verbinding staan via de doorlatende aardlaag. In deze doorlatende lagen in de ondergrond zit (warm) water.

Bovengronds bevinden de ingangen van de putten zich dicht bij elkaar maar ondergronds zijn de uiteindes ongeveer een kilometer van elkaar verwijderd en komen uit in dezelfde waterdoorlatende laag. Het opgepompte water wordt, nadat dit is afgekoeld, via een andere put teruggepompt in de waterdoorlatende laag. Langzaam warmt het water daar van nature weer op. Er wordt bij aardwarmtewinning niets aan de ondergrond onttrokken zoals dat bij aardgaswinning bijvoorbeeld wel het geval is.

Fracking technieken zoals die toegepast worden in de schalieolie en schaliegas industrie zullen niet toegepast worden bij de SCAN-boringen.

In het vergunningenproces (dat we voor elke SCAN onderzoeksboring doorlopen) wordt beoordeeld of er een risico op aardbevingen is als gevolg van het onderzoek. De uitkomsten van de analyses die tot nu toe zijn gedaan, lieten zien dat het risico op aardbevingen verwaarloosbaar is.

Nee, de onderzoeksboring veroorzaakt geen trillingen.

Bij het bepalen van de zoekgebieden is gebruik gemaakt van alle beschikbare publieke data, inclusief alle SCAN resultaten. Daarnaast is er ook samenwerking met operators en (aspirant-) vergunninghouders gezocht om te borgen dat eventuele nog niet gepubliceerde inzichten mee worden genomen in het selectieproces.

Bij het selecteren van de locaties voor de SCAN boringen wordt er gekeken naar zowel de bovengrondse warmtevraag als naar de ondergrond. De bedoeling van deze boringen is om data te verzamelen die de ontwikkeling van aardwarmteprojecten zal versnellen. De (tijdelijke) locatie moet echter ook bovengronds goed passen.

Diep in de Nederlandse ondergrond is warm water aanwezig dat onder andere is opgeslagen in (poreuze) zand- en kalksteenlagen. Bij een aardwarmte project horen (minimaal) twee putten. De eerste put pompt het warme water omhoog. Een warmtewisselaar haalt de warmte eruit zodat deze bovengronds gebruikt kan worden.

Het afgekoelde water gaat via de andere put weer terug in de grond, in dezelfde diepe aardlaag. Bovengronds staan deze putten enkele meters uit elkaar maar de uiteindes van deze putten bevinden zich ondergronds op maximaal 2 kilometer afstand van elkaar. Geleidelijk warmt het water dat van het ene uiteinde naar het andere stroomt in de aarde weer op. De gewonnen warmte stroomt via een warmtenetwerk van buizen naar woningen, gebouwen, industrie en kassen.

Ondieper dan 500 meter spreken we (in Nederland) van bodemenergie. Vaak worden deze systemen aangelegd om één woning van warmte te voorzien in combinatie met een warmtepomp.

Tussen 500 en 4.000 meter spreken we (in Nederland) van aardwarmte of geothermie. Met deze warmte kunnen delen van een stad worden verwarmd middels een warmtenet.

Vanaf 4.000 meter spreken we (in Nederland) over ultradiepe geothermie, oftewel ultra diepe aardwarmte. Dit type aardwarmte wordt in Nederland (nog) niet toegepast maar kan mogelijk worden ingezet voor (licht) industriële processen waarvoor warmte nodig is.

Aardwarmte kan op een duurzame manier voorzien in een aanzienlijk deel van onze warmtebehoefte. Het is een bewezen bron van duurzame energie die al in delen van Nederland al succesvol wordt toegepast (zoals in de tuinbouwsector). Aardwarmte is een bron die niet afhankelijk is van weer, wind of het seizoen zoals andere energiebronnen.

Omdat we in Nederland in sommige gebieden nog maar (relatief) weinig weten over de ondergrond weten we ook niet overal of aardwarmtewinning daar eventueel mogelijk kan zijn. Daarom doet SCAN onderzoek en verzamelt deze data over de Nederlandse ondergrond.

Op dit moment gebruiken we in Nederland nog veel aardgas voor industriële processen en om huizen en kantoren te verwarmen. De Nederlandse overheid wil dit warmtegebruik verduurzamen. Als onderdeel van de energietransitie ziet de overheid kansen voor het toepassen van aardwarmte in huizen, kantoren, kassen, zwembaden, etc. en voor bepaalde industrie.

Voor aardwarmtewinning is het belangrijk dat het water dat zich in een aardlaag bevindt daar doorheen kan stromen. Ook is het belangrijk dat de temperatuur is van het daar aanwezige water hoog genoeg is om te gebruiken in een warmtenet.

In de regel geldt dat hoe dieper een laag in de aarde ligt, hoe hoger de temperatuur. Met iedere kilometer diepte stijgt de temperatuur (in Nederland) met iets meer dan 30˚C. Op twee tot drie kilometer diepte bevindt zich dus water met een temperatuur van wel 70 tot 100 ˚C.

De term wetenschappelijke boring wordt gebruikt in de mijnbouwwet om aan te geven dat het bij de boring gaat om alleen het verzamelen van wetenschappelijke data of om een boring die valt onder overheidsbeleid. De SCAN-boringen vallen officieel in deze tweede categorie, maar het zijn ook wetenschappelijke boringen omdat het doel van de boring het verzamelen van data is.

Bij de SCAN-boringen wordt materiaal uit het boorgat onderzocht en worden er metingen uitgevoerd in het boorgat zelf. De SCAN-boringen zijn, net als het seismisch onderzoek, bedoeld om data te verzamelen en zo de toepassing van aardwarmte in Nederland te versnellen.

Bij seismisch onderzoek worden geluidsgolven de grond ingestuurd. De onderliggende structuren en aardlagen kaatsen de golven terug, waarna geofoons ( grondmicrofoons) de signalen aan het aardoppervlak opvangen.

De reistijd van de geluidsgolven levert een schat aan gegevens op. Daarmee kunnen we – tot wel 6 km diep – een beeld schetsen van de ondergrond. Voor meer informatie, een flyer en een video bekijk de pagina Wat is seismisch onderzoek?

Als er in uw omgeving (aanvullend) seismisch onderzoek wordt uitgevoerd kunt u verschillende dingen in de omgeving opmerken. In eerste instantie verkennen landmeters het gebied om te kijken of er op de onderzoekslijn obstakels aanwezig zijn, zoals dijken, natuurgebieden of zaken in de grond waar rekening mee gehouden moet worden.

Vervolgens gaat de boorploeg het veld in. Zij rijden met kleine tractoren voorzien van een kleine boorinstallatie langs de lijn en boren iedere 40 tot 100 meter een gat van 8 cm in diameter. In het gat wordt een kleine seismische lading achtergelaten afgedekt met zwelklei.

De volgende ploeg medewerkers plaatst geofoons (grondmicrofoons) langs de lijn. Met de seismische ladingen wordt vervolgens een geluidsgolf gecreëerd. Hierbij kunt u een doffe plof horen of lichte trillingen waarnemen. Als laatste worden de piketpalen en geofoons weer opgehaald uit het onderzoeksgebied.

Het onderzoek heeft minimale impact. In het gebied waar onderzoek wordt gedaan, worden ook de natuurwaarden nauwkeurig onderzocht. In kwetsbare gebieden begeleidt een ecoloog en/of de terreinbeheerder het onderzoek. Daar waar nodig worden tijdens het broedseizoen aanvullende maatregelen getroffen.

SCAN richt zich op gebieden waar mogelijk kansen zijn voor aardwarmtewinning en nog onvoldoende gegevens van de ondergrond beschikbaar zijn. Op basis van deze ‘witte vlekken’ zijn onderzoeksgebieden bepaald. Bekijk de gebieden op de pagina waar doen we onderzoek?.

SCAN informeert (samen met betrokken gemeenten) bewoners en andere belanghebbenden voorafgaand aan en tijdens het onderzoek. Hierbij wordt gebruik gemaakt van o.a. inloopbijeenkomsten, de website van de gemeente, informatievoorziening via brieven, bezoeken aan huis en de inzet van de lokale media.

De data wordt publiek gemaakt via de TNO-website en www.nlog.nl. De data geeft inzicht in de opbouw en structuren van de aardlagen in de diepe ondergrond. Door de opbouw van de ondergrond beter in beeld te brengen  draagt het SCAN programma bij aan het mogelijk sneller tot uitvoering brengen van aardwarmteprojecten.

De gepubliceerde gegevens stellen belanghebbenden zoals  geothermie bedrijven, overheden en onderzoeksinstituten in staat om een inschatting te maken van het potentieel van aardwarmte. Vanuit SCAN worden geen vervolgstappen, zoals het interpreteren van data, uitgevoerd.

De geluidsgolven die de geofoons opvangen en registreren worden omgezet in bestanden, die vergelijkbaar zijn met MP3 formaat muziek. Dit wordt onbewerkte data of field data genoemd. Deze bestanden worden vervolgens  verwerkt om te komen tot het eindproduct: een seismogram. Dit wordt bewerkte data genoemd. In een seismogram is de ondergrond in herkenbare, geologische structuren in beeld gebracht.

SCAN wordt uitgevoerd door TNO en Energie Beheer Nederland (EBN). Deze organisaties hebben ruime ervaring met projecten in de ondergrond. De voorwaarden veiligheid en betrouwbaarheid staan voorop in de uitvoering van het programma. Het ministerie van Klimaat en Groene Groei (voorheen Economische Zaken en Klimaat) is subsidieverstrekker van het project.

In de voorbereiding  wordt een KLIC-melding gedaan, waarmee ondergrondse kabels worden gelokaliseerd. Daarnaast wordt ook aan de perceeleigenaren gevraagd naar de aanwezigheid van kabels en leidingen in hun percelen. Op basis van deze gegevens worden de booractiviteiten op veilige afstand van kabels en leidingen gepland.

Voor het SCAN onderzoek geeft het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM), namens de minister van Klimaat en Groene Groei, de benodigde vergunningen af. Daarnaast zijn er ook lokaal vergunningen of ontheffingen nodig.

Seismisch onderzoek wordt al decennia veilig en succesvol toegepast in Nederland. In de jaren 70 en 80 vooral in het kader van olie- en gaswinning. Daarom is er al veel bekend over de ondergrond in Nederland in de omgeving van Rotterdam/Den Haag, Noord-Holland en de drie noordelijke provincies.

Nee, dat is niet mogelijk. De schotgaten voor het doen van seismisch onderzoek gaan tot enkele tientallen meters diep (maximaal 40 meter) en de hoeveelheid geluid die er bij het af laten gaan van een schotgat vrijkomt is klein. Je hoort -op enkele tientallen meters van ontsteking- niet meer dan een doffe plof.

Natuurlijke aardbevingen vinden in Nederland plaats door het oprekken van de aardkorst. Dat gaat schoksgewijs en zo’n schok noemen we een aardbeving. Het KNMI meet op welke diepten deze schokken plaatsvinden, en uit die metingen blijkt dat dat op vele kilometers diepte is. De schotgaten zitten daar niet eens bij in de buurt. Gezien de kleine hoeveelheid geluid die vrijkomt en de grote afstand tussen het schotgat en de diepte waarop aardbevingen plaatsvinden is het niet mogelijk dat schotgaten een aardbeving opwekken.

Het gebied rondom een onderzoekslijn kan rumoerig zijn (bijvoorbeeld door verkeer). Om een goede meting te doen, is het belangrijk dat er zo min mogelijk omgevingsgeluiden zijn. Het seismisch onderzoek vindt daarom soms plaats in de avond tussen ongeveer 19.00 en uiterlijk 23.00 uur. Soms kiezen we ook voor de zaterdag.

Mocht er, onverhoopt, schade ontstaan (zoals rijsporen op het veld), dan zal een onafhankelijke expert de oorzaak en omvang van de schade beoordelen. Mocht de schade inderdaad zijn ontstaan als gevolg van het seismisch onderzoek, dan vergoedt of herstelt EBN deze. De kansop schade met een grote impact is zeer klein en EBN doet er alles aan elke vorm van schade te voorkomen.

EBN is aansprakelijk voor fysieke schade als gevolg van seismisch onderzoek voor zover dit aan haar valt toe te rekenen. Dat betekent dat EBN ervoor moet zorgen dat de schade wordt hersteld en/of de kosten van het herstel betaalt. Uitgangspunt hierbij is dat schademeldingen zo snel, zorgvuldig en transparant mogelijk worden afgewikkeld. Daarom is een schadeprotocol opgesteld met een schadeformulier om melding te kunnen doen.

Het schadeformulier is te vinden op www.scanaardwarmte.nl/schadeformulier/. 

Meer informatie over de klachtenprocedure en het formulier kunt u vinden op https://scanaardwarmte.nl/klachtenformulier.

Het SCAN onderzoek in het zoekgebied Haarlem-Amsterdam West richtte zich voornamelijk op de Vlieland-zandsteenlaag. Deze laag werd verwacht en ook aangetroffen tijdens de onderzoeksboring in Amstelland. SCAN wilde deze laag graag ook bekijken in het zoekgebied Haarlem-Amsterdam West omdat de verwachting was dat deze laag hier aanzienlijk dikker en ook anders ontwikkeld kon zijn dan in het zoekgebied Amstelland.

Om dit verder te onderzoeken zijn in het najaar van 2023 twee aanvullende seismische lijnen uitgevoerd in het zoekgebied Haarlem-Amsterdam-West. De eerste resultaten van deze lijnen zijn in december 2023 beschikbaar gekomen. Toen was ook de Amstelland-boring inmiddels afgerond. Daar is met succes veel nieuwe informatie verzameld over de Vlieland-zandsteenlaag die ook relevant is voor het zoekgebied Haarlem-Amsterdam West.

De nieuw verzamelde seismische lijnen uit het zoekgebied Haarlem-Amsterdam West zijn geïnterpreteerd en daarbij is ook de nieuwe informatie van de Amstelland-boring meegenomen. Op basis hiervan heeft SCAN geconcludeerd dat er met de informatie uit de nieuwe lijnen en uit de boring Amstelland al zoveel informatie verzameld is, dat een boring in het zoekgebied Haarlem-Amsterdam West geen relevante nieuwe inzichten meer op zou leveren over de potentie van aardwarmte van dit gebied.